Uçuk çok kolay bulaşabilen viral bir enfeksiyondur. Bütün dünyada yaygın olarak görülen deri hastalıklarındandır. Kaşıntı, yanma, karıncalanma hissi gibi belirtileri, yemek yemede, konuşmada zorluk çıkarması, dış görüntüyü ve cinselliği olumsuz etkilemesi kişileri rahatsız eder. Hastaların çoğunda lezyonlar iz bırakmadan iyileşebilir. Hastalığın özellikleri tanınırsa önlem almak ve hastalığı daha kolay atlatmak mümkün olabilir.
Uçuk Nedir?
Uçuk en sık dudak civarı ve genital bölgeye yerleşen, kaşıntı karıncalanma gibi rahatsızlık hisleri oluşturan sulantılı yaralarla kendini gösteren bir hastalıktır. Hastalığın oluşumuna sebep olan ‘Herpes Simpleks’ virüsünün bulaşıcılığı kolay olup 2 tipi vardır;
Dudak Uçuğu: Herpes simpleks 1 virüsü daha çok belden yukarı bölgelere yerleşir. En sık dudağa yerleştiği için halk arasında dudak uçuğu olarak bilinir. Nadiren belden aşağıya yerleşebilir.
Genital Uçuk: Herpes simpleks 2 ise genital uçuğa sebep olan virüstür ve daha çok belden aşağı bölgelere yerleşir. Nadiren belden yukarıya yerleşebilir.
Bu yazımızda ağırlıklı olarak Herpes Simpleks 1’in sebep olduğu dudak uçuğu anlatılacaktır.
Herpes Simpleks 1 virüsü sıklıkla yüz ve ağız içine yerleşerek ağrılı yaralara sebep olur. Nadiren halsizlik, ateş ve kas ağrısı da yapabilir. Ağız içi yaraları daha çok küçük çocuklarda görülür. İnsanlar mikrobu içeren yaraya, deriye, mukozaya, tükürüğe temas ile uçuk virüsünü kaparlar. Uçuk hastalığını oluşturan virüs bulaştıktan sonra hayat boyu vücutta kalır. Bağışıklığı kuvvetli kişilerde hastalık hiç belirti vermeyebilir ancak çoğu vakada az ya da çok virüs enfeksiyonu belirtileri oluşabilir. Vücuda giren mikrop 3 farklı aşamada kendini gösterir;
Birincil Enfeksiyon Dönemi: Hastalığa sebep olan virüs çok yaygın olduğu için genellikle 1-5 yaş arasındaki çocuklara bulaşır. Mikrobun ilk kez bulaşmasından sonra ağızda yara, ateş gibi belirtiler oluşabileceği gibi çoğu vakada herhangi bir belirti de görülmeyebilir.
Pasif Dönem: Mikrobun ilk girişinden sonra o kişi taşıyıcı durumuna geçer. Taşıyıcılarda virüs omurgadaki arka kök sinir ganglionlarına yerleşir. Burada gizli olarak kalır.
Nüks Dönemi: Pasif hale gelen virüs tetikleyici faktörlerin etkisiyle zaman zaman tekrar aktif hale gelir ve çevre sinirler yoluyla giriş yeri bölgesinde uçuk belirtilerinin tekrarlamasına sebep olur.
Uçuk Nasıl Bulaşır?
Herpes Simpleks virüsü kişisel temasla bulaşır. Aynı havluyu, çamaşırı ya da bardağı kullanma, öpüşme, cinsel ilişki gibi direkt ve dolaylı temaslarla virüsler deri ve mukozadaki çatlaklardan vücuda girerler.
Uçuk Belirtileri Nelerdir?
Uçuk virüsü ile ilk karşılaşma genellikle 1-5 yaş arası çocuklarda görülür. Hastalığın kuluçka süresi 3-10 gündür. Belirtiler bazı hastalarda hafif bazılarında şiddetli olur. Baş ağrısı, boğaz ağrısı, yutmada zorluk, halsizlik, ateş, ağız içi ve dudaklarda yaralar görülür. Başlangıçta üzüm salkımı gibi gruplar yapan içi sıvı dolu kabarcıklar hızla aft benzeri görünüme döner. Ağızda yaygın ağrılı sıyrıklar, sulanma, kötü koku ve bölgesel lenf bezi şişliği oluşur. Şikayetler genellikle 2-4 haftada geçer.
Pasif dönemden sonra tekrarlayıcı enfeksiyonlarda belirtiler genellikle daha hafiftir ve ortalama 7 günde iyileşir.
Uçuk belirtileri çıkmadan kısa bir süre önce belirtilerin çıkacağını hasta hisseder. Sıklıkla dudaklar ve dudak civarı olmak üzere yüz derisinde karıncalanma, yanma, batma, kaşıntı, hassasiyet hissi oluşur. Bu hisleri takiben kısa bir süre içerisinde içi sıvı dolu kabarcıklar kendini gösterir. Bu içi sıvı dolu kabarcık grupları tek bir odak olabileceği gibi birden çok odakta ve farklı büyüklüklerde oluşabilir.
Herpes Simpleks 1 uçuk virüsünün oluşturduğu içi su dolu kabarcıklar ve kızarıklık sıklıkla şu bölgelerde karşımıza çıkar;
- Dudaklar
- Dudak etrafı
- Filtrum (Burunla üst dudak arasındaki çukur bölge)
- Yanaklar
- Çene
- Burun derisi
- Diş etleri
- Damaklar
- Dil
- Boğaz bölgesi
- Daha nadir olarak gövde, kol ve genital bölgeye de yerleşebilirler.
Kabarcıklar aniden oluşur. İçi su dolu kümecikler yapar. Kısa sürede patlar ve açık yaraya dönüşür. Çevresi hafif kızarık ülser şeklindedir. Birkaç günde kabuklanır. Kabuk gittikçe daha kuru bir görünüm kazanır. Yaralar iz bırakmadan iyileşir. Hastalığın aktif sıvı dolu kabarcık döneminde parmaklar, dil ya da dişler vasıtasıyla tahriş edilmesi hastalığın yayılmasına ve iyileşme süresinin uzamasına yol açar.
Uçuk enfeksiyonunda ayrıca;
- Diş etlerinde şişme, kanama, kızarma olabilir
- Dilde ve yanaklarda yaralar oluşabilir
- Boğaz ve bademciklerde ülserler oluşabilir
- Konuşma ve yemek yeme zorluğu yapabilir
- Boyun lenf bezlerinde şişlik görülebilir
Uçuk Vücudun Hangi Bölgelerinde Çıkar?
Herpes simpleks 1 virüsü genellikle belden yukarı bölgelere yerleşir. En sık da dudak, yüz ve ağız içine yerleşir.
Genital uçuğa sebep olan Herpes Simpleks 2 ise aşağıdaki bölgelere yerleşir;
- Penis
- Yumurtalık (Skrotum)
- Ön tıraş bölgesi (Pubis)
- Kasıklar
- Dış dudaklar (Labia Major)
- İç dudaklar (Labia Minör)
- Dış genital anüs arası (Perine)
- Anüs çevresi (Perianal Bölge)
Ancak oral seks vasıtasıyla Herpes Simpleks tip 1 genital bölgelere yerleşebileceği gibi Herpes Simpleks tip 2 yüz ve ağız içine yerleşebilir.
Uçuk Oluşumunu Kolaylaştıran Sebepler Nelerdir?
Vücudun genelini ilgilendiren ve bağışıklığı zayıflatan faktörlerin yanı sıra bölgesel (lokal) faktörler de uçuk oluşumunu tetikleyebilir. Uçuğun oluşumunu kolaylaştıran durumlar aşağıda belirtilmiştir;
- Aşırı derecede güneş ışığına maruz kalmak
- Kimyasal, fiziksel travmalar
- Dil ile sürekli dudak yalamak
- Diş ile dudağı tahriş etmek
- Dudakta kuruluk
- Stres
- Yorgunluk
- Yetersiz ya da düzensiz uyku
- Başta grip olmak üzere ateşli enfeksiyonlar
- Adet dönemleri
- Hormonal bozukluklar
- Bağışıklığı zayıflatan hastalıklar
- Bağışıklığı baskılayan ilaç kullanımları
- Uzun süren diş tedavilerinde ağız ve civarına olan travmalar
Çocuklarda Uçuk Nasıldır?
Hastalığı oluşturan dudak uçuğu virüsü genellikle 1-5 yaş arası ilk kez vücuda girer. İlk oluşan enfeksiyon şiddetli seyretme eğilimindedir. Yüz yerleşiminin yanı sıra sıklıkla ağız içine de yerleşir. Baş ağrısı, halsizlik, ateş, kötü koku belirtileri rahatsızlık vericidir. Erişkinlerdeki tekrarlayıcı herpes enfeksiyonları genellikle 7 günde iyileşirken çocuklardaki birincil enfeksiyonun iyileşmesi 2-4 hafta sürer.
Uçuk Başka Deri Hastalıklarına Eşlik Eder mi?
Özellikle bebeklerde ve çocuklarda görülen atopik dermatit (bir tür egzama) hastalığında deri kuruluğu da beraber olduğundan derideki çatlaklardan kolayca bulaşan virüs özellikle yüz bölgesinde şiddetli seyreden uçuk enfeksiyonlarına yol açabilir.
Uçuk Tanısı Nasıl Konulur?
Uçuk hastalığı uzman hekim tarafından kolaylıkla teşhis edilebilir. Hastalık belirtileri genellikle tanı koymak için yeterlidir. Gerekli görülürse uçuk tabanından örnek alınarak Tzanck testi yapılması, örneğin kültürle çoğaltılması ve kanda virüse karşı oluşan antikorların tespiti gibi tetkikler yapılabilir ancak bunlara nadiren başvurulur.
Uçuk Tedavisi Nasıldır?
Uçuğu oluşturan herpes simpleks virüsü vücuda bir kez girdikten sonra ömür boyu kalan ve fırsatını bulduğunda tekrarlayan enfeksiyon yapan bir virüstür. Bu yüzden hastalara yaklaşım 3 bölümde incelenebilir;
1. Hastalığın Aktif Dönemindeki Tedavi
Ağız yoluyla ya da dıştan uygulanan antiviral ilaçlar hastalığı kontrol altına alır ve uçuğun kaybolmasını sağlar. Ancak virüsü vücuttan yok edemez. Virüs sinir ganglionlarında sessiz olarak kalır ve uçuğu tekrar oluşturmak üzere bağışıklığın zayıflamasını bekler.
2. Baskılayıcı Tedavi
Çok sık ve şiddetli uçuk geçiren kişilerde atakları önlemek ve atak süresini kısaltmak amacıyla 1 yıla kadar olabilen sürelerde düşük dozda kullanılan antiviral ilaçlarla yapılabilir.
3. Uçuk Oluşumunu Engelleyen Önlemler Almak
Virüsün bulaşma şekilleri ve hastalığın nüks etmesi ile ilgili bilgiler göz önüne alındığında aşağıda belirtilen hususlara dikkat edilmesi uçuk sıklığını ve şiddetini azaltacaktır;
- Düzenli ve yeterli uyumak
- Sağlıklı ve dengeli beslenmek
- Zararlı alışkanlıklardan uzak yaşamak
- Stresi azaltmak
- Aşırı güneş ışınlarından korunmak
- Fiziksel ve kimyasal travmalardan korunmak
- Ortak havlu, çamaşır, bardak vb. kullanmamak
- Dudakları dil ve diş vasıtasıyla sık sık tahriş etmemek
- Dudakların kurumasını önleyici tedbirler almak
- Gribal enfeksiyonlara karşı önlem almak
Çevresel ve insani olumsuzlukların maalesef gittikçe artmakta olduğu günümüzün modern ve şehir merkezli yaşantısında doğallıktan uzak şartlar ve sürekli stres hali bağışıklık sistemini zayıflatmaktadır. Böylece fırsatçı Herpes virüsünün tekrarlaması için elverişli bir zemin oluşmaktadır. Bu yüzden daha doğal yaşam şartlarına geri dönülmesi, hijyene dikkat edilmesi ve stresi azaltmak hastalığın görülme sıklığının azalmasını sağlayabilir.
