Derinin mantar hastalıkları bir dermatoloji uzmanının çok sık rastladığı hastalıklardandır. Kişinin yaşam kalitesini hem estetik hem de işlevsel olarak olumsuz etkileyebilirler. Cildimiz, gözle görülebilen ve bir çok kişinin bilgi sahibi olmasa da fikir beyan etme özgürlüğüne sahip olduğunu zannettiği bir organımızdır. Komşular, akrabalar, daha önce bir vesileyle krem kullanmış kişiler ilaç tavsiyelerinde bulunabilmekte, bu durum tedavinin gecikmesine ve hastalığın daha da ilerlemesine, kişinin günlük yaşantısının zorlaşmasına ve psikolojisinin bozulmasına sebep olabilmektedir. Oysa bir dermatoloji uzmanı tarafından erken tanı ve doğru tedavi ile kısa sürede başarılı neticeler elde edilebilmektedir.
Cilt Mantarı Nedir?
Tepeden tırnağa tüm deri bölgelerinde görülebilen, derinin yanı sıra saça, tırnağa ve cilde yakın bölgelere yerleşebilen, çok farklı görünüm ve büyüklükte olabilen, genellikle kaşıntıya yol açan, çok sayıda mantarın sebep olduğu cilt hastalıkları grubudur.
Cilt mantarları içinde en sık rastlananlar yüzeysel mantar hastalıklarıdır. Yüzeysel mantar hastalıkları epidermis (üst deri), kıl, tırnak, genital mukoza ve ağız mukozasına yerleşir.
Derin mantar hastalıkları ise nadir rastlanan ve bağışıklığın çok zayıfladığı durumlarda görülebilen türlerdir. Dermatolojide çok daha sıklıkla yüzeysel mantar hastalıkları görülür. Bu yüzden nadir rastlanan derin mantar hastalıklarına bu yazımızda yer vermeyeceğiz.
Mantar hastalıklarının çeşitleri ve belirtileri çok geniş bir konu olduğundan bu yazımızda sadece genel olarak bahsedecek, ilerleyen zamanlarda konuya ayrıntılı değineceğiz.
Yüzeysel Mantar Hastalıklarının Çeşitleri Nelerdir?
Kaşıntı bazen olmamakla beraber çoğu hastada ön plandadır. Uzun süre tedavi görmeyen hastalarda belirtiler yaygınlaşır. Yeni mikrop ilavesi ya da egzama benzeri durumların gelişmesi söz konusu olabilir. Hastalık yaygınlaştıkça ve komplike oldukça tedavisi zorlaşır ve uzar. Derinin mantar hastalıklarının 3 çeşidi vardır;
- Tinea Versicolor (Samyeli)
- Kandidiyazis
- Dermatofitozis (Tinea)
Tinea Versicolor (Samyeli)
Sıklıkla gövdeye yerleşir. Üzerinde unumsu kepeklenmeler olan ve değişik renklerdeki lekeler tarzındadır. Zaman geçtikçe yayılır. Daha az sıklıkla yüz, boyun, üst kol, kasıklar ve üst bacakta da görülebilir.
Kandidiyazis
Ağız, genital mukoza ve kıvrım bölgelerine yerleşir. Kırmızı, beyaz, bej, sulantılı, kaşıntılı, belirgin sınırlı lezyonlar oluşturur. Özellikle kadınlardaki vajinal yerleşimli olanı çok sık görülen ve rahatsız edici olan bir türdür. Diğer yandan bebeklerin ağzında özellikle dil üzerinde yerleşen pamukçuk da halk arasında çok bilinen ve anneleri muzdarip eden bir çeşididir.
Dermatofitozis (Tinea)
En sık görülen mantar hastalığı türüdür. Tepeden tırnağa bütün vücut bölgelerine yerleşebilir. Bu türü oluşturan dermatofit cinsi mantarların yaptığı hastalıklara genel olarak ‘Tinea’ denir. Genellikle kaşıntılı, kırmızı veya pembe renkte, kenarları belirgin ve kabarık, kepekli, bazen sulantılı lezyonlara sebep olur. Tedavi edilmeyen hastalık yavaşça etrafa doğru genişleme eğilimindedir. Çok uzun süre tedavi edilmeyenlerden vücudun büyük kısmını kaplayacak kadar yayılanlar olabilir.
Ciltteki Mantar Hastalıklarının Belirtileri Nelerdir?
Yüzeysel mantar hastalıklarına yol açan mikroplar çok zengin klinik belirtiler yapabilir. İnsan vücudunun yüzeysel mantar hastalıklarına karşı tepkisi aşağıdaki şekillerde olabilir;
- Kızarıklık (Eritem)
- Kepeklenme (Skuam)
- Nasırlanma (Keratoz, Hiperkeratoz)
- İçi sıvı dolu küçük kabarcık (Vezikül)
- İçi sıvı dolu büyük kabarcık (Bül)
- İçi irin dolu kabarcık (Püstül)
Mantar Hastalığı Neden Olur?
Tabiatta çok yaygın olarak bulunan mantar mikropları nemli ve kalabalık ortamları sever. Hastanın kendisiyle ve çevre şartlarıyla ilgili hazırlayıcı durumlar vardır.
Kendisiyle ilgili hazırlayıcılar;
- Diyabet
- Obezite
- Derinin kuru tutulmaması
- Bağışıklık sistemi yetersizlikleri
- Uzun süreli antibiyotik kullanımları
- Uzun süreli kortikosteroid kullanımları
- Bağışıklığı baskılayan ilaç kullanımları
- Organ nakilleri
- Kateter kullanılması
- Sık cinsel ilişki
- Bazı sistemik ve metobolik hastalıklar
Çevre ile ilgili hazırlayıcılar;
- Göçler
- Savaşlar
- Toplu kamp yaşantısı
- Toplu taşıtlarla sık seyahat
- Kolektif iş yerleri
- Okul yurtları
- Kışlalar
- Havuzlar
- Hamamlar
- Göl ve su birikintileri
- Sentetik giysiler
- Sıkı ve hava aldırmayan giysiler
- Nemli iklim şartları
- Yetersiz güneş
- Ortak havlu ve mutfak gereçleri kullanımı
Deride mantar hastalıklarının oluşumunda mantar mikroorganizmasının yapısal özellikleri önemli rol oynar. Çok dirençli yapıları değişik çevre koşullarına uyum sağlamalarında büyük yardımcıdır. pH 2-11 derece arasında üreyebilme yetenekleriyle kolayca ortama uyum sağlayabilirler. Yüksek oranda nem üremeyi arttırır.
Mantarlar üreme ısı derecelerine göre 3 grupta toplanabilir. Soğuk sevenler 0-15 °C, ılık sevenler 15-40 °C, sıcak sevenler ise 40 °C’den yukarıda üreyebilme imkanına sahiptirler. Mantarların bir çoğu oksijenin bulunduğu ortamda ürer ve gelişirler. Güneşin ultraviyole ışınları üremeyi durduran, iyonize ışınlar ise mantarları öldüren etkiye sahiptir. Bu yüzden güneşli ve kuru ortamlar mantarların üremesini zorlaştırır.
Mantar Nerelerden Bulaşır?
Hastalığa sebep olan mikroplar tabiatta çok yaygın bulunduğundan bulaşma ihtimali fazladır. Bu mikroplar aşağıdaki kaynaklardan insana bulaşabilir;
- Deniz, göl, ırmak, dere, havuz, hamam gibi sulu ortamlar
- Tarla, bahçe, kumsal, dağlık sahalar gibi topraklı bölgeler
- Kedi, köpek, inek, at eşek gibi mantar mikrobunu kapmış hayvanlar
- Derisinde mantar hastalığı olan insanlar
- Mantar bulaşmış ev, banyo, mutfak eşyaları
- Tıraş malzemeleri
- Mantar bulaşmış terlik ve ayakkabılar
- Spor salonları ve malzemeleri
- Spa, sauna vb. ortamlar
Mantarlar Hangi Vücut Bölgelerine Yerleşir?
Mantarların yerleştiği bölgeler ve sebep olan mikroplara göre yol açtığı mantar hastalıkları isimleri aşağıdaki şekildedir;
- Saçlı deri (Tinea Kapitis)
- Sakal bölgesi (Tinea Barbae)
- Yüz, boyun (Tinea Corporis, Samyeli)
- El (Tinea Manus)
- Ayak (Tinea Pedis)
- Gövde (Tinea Corporis, Samyeli)
- Kasık (Tinea Inguinalis, Kandidiyazis, Samyeli)
- Genital bölgeler ve genital mukoza (Tinea Inguinalis, Genital Kandidiyazis)
- Kollar (Tinea Corporis)
- Bacaklar (Tinea Corporis)
- Tırnaklar (Dermatofitik Onikomikoz, Kandidal Onikomikoz)
- Ağız mukozası (Oral Kandidiyazis)
Mantar Hastalığında Tanı Nasıl Konulur?
Öncelikli olarak hastalık belirtileri değerlendirilir. Hekim mantarın bulunduğunu düşündüğü deri bölgesinden kazıntıyla materyal alıp direkt mikroskobik inceleme yapar. Böylece hastalığa sebep olan mikroorganizma tespit edilebilir. Nadir de olsa gerek görülen bazı hastalarda mikroplu belirtilerden alınan deri materyali uygun besi yerine ekilerek kültür yapılır. Buradan hastalığın sebebi olan mikrop tespit edilir.
Mantar Hastalıklarının Tedavisi
Derinin kuru tutulmasına özellikle dikkat edilir. Denize, havuza girdikten veya yıkandıktan sonra bütün uzuvlar iyice kurulanmalıdır. Kişiye özel eşya kullanımına dikkat edilmelidir. Başkalarıyla ortak havlu, çamaşır, terlik, ayakkabı, mutfak gereçleri ve tıraş malzemeleri kullanılmamalıdır.
Hastalığın türüne ve yerleşim yerine uygun olarak dermatoloji hekimi dıştan uygulanan (topikal) ve ağız yoluyla verilen (sistemik) ilaçlar tatbik eder. Seçilen ilaçların şekli ve dozu etken mikroorganizmaya, hastalığın yerleşim yeri ve şiddetine, hastanın sağlık geçmişi ve genel durumuna göre değişiklik gösterir.
Hastaların ilaçları düzenli kullanması ve kontrollere aksatmadan gitmesi gerekir. Aksi takdirde sinsi olan mikroorganizmalar hastalığı yeniden alevlendirip yayılabilirler. Bu durum da ilaçlara karşı direnç oluşumuna ve tedavi süresinin ciddi şekilde uzamasına sebep olabilir. Belirtilen hususlara dikkat edilirse kişiye özel faktörlerden dolayı zaman farklılıkları olsa da hemen herkeste olumlu tedavi sonuçları alınabilmektedir.
