Orf Hastalığı hayvanlarla ilgili mesleklerde görülen, özellikle koyun ve keçi gibi hayvanlardan bulaşan bir deri hastalığıdır. Ülkemizde özellikle Kurban Bayramlarından sonra görülme sıklığı artar. İnsanda çoğu kez ellere yerleşen ve 6-8 haftada kendiliğinden iyileşebilen Orf hastalığı bazı vakalarda sıra dışı seyredebilmekte ve komplikasyonlar oluştuğunda tedavisi uzayabilmektedir. Ancak her durumda tedavisi mümkün bir cilt hastalığıdır.
Orf Hastalığı Nedir?
Orf hastalığı, ‘Parapoxvirus’ adında bir virüsün oluşturduğu deri enfeksiyonudur. Koyun, keçi, kuzu, oğlak ve geyiklerin ağız etrafı, dudakları, burun delikleri, meme çevresi ve ayakları gibi kılsız bölgelerinde görülür. Ektima Kontagiozum olarak da bilinen Orf hastalığı, koyun-keçi gibi küçükbaş hayvanlara, bunların et ve yün gibi ürünlerine ya da virüs bulaşmış kesi aletlerine direkt ya da dolaylı temas eden kişilerin derilerindeki sıyrıklardan bulaşır. Virüs insana bulaştıktan en az üç gün en çok 15 gün sonra orf hastalığı ortaya çıkar. İnsandan insana bulaştığı bilinmemektedir. Hastalıklı eti yemekle de bulaşmaz.
İnsanda genellikle ellere yerleşen, çoğu vakada tek, bazen birkaç tane, hedef tahtası benzeri ve 1,5-3 cm çapında yaralara sebep olur. Lezyonlar çoğu vakada 1,5-2 ayda kendiliğinden iyileşir.
Hayvanlarda ise kılsız bölgelerde yaralar yapan hastalık küçükbaş hayvanlarda ortalama 1 ayda iyileşir. Ancak bazen salgınlar yaparak hayvanların kaybına yol açabilir. Bazı hayvanların yaraları olmasa da taşıyıcı olabileceği, virüsün ahırlarda, çitlerde, bıçakların yüzeyinde aylarca canlı kalabileceği bildirilmiştir.
Hayvanlarda ilkbahar-yaz aylarında ve kurban bayramlarında sık görülen hastalığın insanlardaki görülme sıklığı da aynı zamanlarda artar.
Kimler Risk Altındadır?
Koyun, keçi gibi küçükbaş hayvanların üretiminde, kesiminde, kontrolünde ve dağıtımında rolü olan kişiler risk altındadır. Bunlar aşağıda belirtilmiştir;
- Çobanlar
- Veterinerler
- Kasaplar
- Mezbaha çalışanları
- Yün kırpıcılar
- Çiftçiler
- Kurban Bayramı’nda kesim yapanlar
- Kurban kesimine yardım edenler
- Et dağıtımı yapan kişiler
Orf Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
İnsandaki Orf hastalığı 3-15 günlük kuluçka süresini takiben bulaşın olduğu yerde genellikle 2-3 cm çapında tek bir lezyon şeklinde ortaya çıkar. Bazen birden fazla yara olabilir. Yerleşim yeri en sık el sırtı, parmaklar, bilek ve ön koldur. Nadiren yüze ya da vücudun diğer bölgelerine yerleşim gösterebilir. Çoğu hastada lezyon sayısı 1-2 adet iken bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde lezyonlar normalden büyük ve çok sayıda olabilir.
Lezyona yakın bölgede lenf bezi büyümesi, ağrı ve hassasiyet oluşabilir. Bazı hastalarda yaraya bakteri bulaşması ile ikincil enfeksiyon veya lenfanjit (lenf damarı iltihabı) gelişebilir.
Orf lezyonları; 1-3 cm çapında, ağrılı, hassas, merkezi kırmızı-mor renkte, etrafı soluk yuvarlak lezyonlardır. Ortası kırmızı renkte olan yaraların çevresinde beyaz ve kırmızı halkalar oluşur ve bu durum hedef tahtası benzeri görünüme sebep olur. Sonraki dönemde yara üzerinde kalın bir kabuk oluşur ve yaklaşık 6 haftada yara dokusu iz bırakmadan geriler.
Orf hastalığı her biri yaklaşık 1 hafta süren 6 evrede seyreder ve belirtiler evrelere göre değişkenlik gösterir. Bu evreler aşadağıda belirtilmiştir;
Makülopapüler Evre: Makül, deri seviyesinde renk değişikliği demektir. Deri seviyesindeki renk değişikliği zamanla deriden kabarık hale gelir ve papül olarak isimlendirilir.
Hedef Görünümü Evresi: Ortası kırmızı-mor etrafı beyaz halka ile çevrilidir. Beyaz halkanın dışında da kırmızı renk olduğu için hedef görünüm adını alır.
Nodüler Evre: Nohut ya da fındık benzeri görünümün olduğu evredir.
Rejeneratif Evre: Önceleri kızarık ve akıntılı olan yaranın kuru ve üzerinde siyah noktaların oluştuğu halidir.
Papillomatöz Evre: Bu beşinci evrede lezyonların üzerinde siğil benzeri yapılar oluşur.
Regresif Evre: Hastalığın artık iyileşmeye başladığı son evredir. Lezyonun üzerinde kuru ve kalın bir kabuk oluşur.
Orf Hastalığı çeşitli sebeplerle bağışıklık yetersizliği olan kişilerde klasik görünümün dışında aşağıdaki şekillerde karşımıza çıkabilir;
- Çok büyük Lezyonlar
- Çok sayıda lezyon
- Uzun süreli seyreden hastalık
- Tipik belirtiler dışındaki yara görünümleri
- Vücut yüzeyinde yaygınlaşmış şekilde
- Stevens Johnson sendromu şeklinde
- Yaygın lekeli döküntüler
Orf hastalığının hayvanlardaki deri belirtileri ise genellikle dudak, burun delikleri civarı, meme çevresi gibi kılsız bölgelerinde ortaya çıkar ve tedavi gerektirmeden 3-4 hafta içinde iyileşme eğilimindedir. Bu hastalığa yakalanıp atlatan hayvanlar orf hastalığına bağışıklık kazanırlar. Oysa insanlarda bağışıklık oluşmaz ve hastalık birden çok sayıda geçirilebilir.
Hangi Hastalıklarla Karıştırılabilir?
Orf hastalığı tipik deri belirtileri ile kolay kolay başka hastalıklarla karıştırılmaz. Ancak nadiren de olsa karıştırılabileceği hastalıklar aşağıda belirtilmiştir;
- Şarbon
- Sütçü nodülü
- Tularemi
- Erizipeloid
- Bakteriyel enfeksiyon
- Malign melanoma
Orf hastalığının Şarbon ile karıştırılma ihtimali daha fazladır. ‘Bacillus anthracis’ isimli bir bakterinin hayvanlardan insanlara bulaşması ile oluşan şarbon hastalığında ağrı hissinin oluşmaması, yara dokusunun siyah olması ve mikroskopik incelemede hastalığa neden olan bakterinin tespit edilmesi ile bu iki hastalık ayırt edilebilir.
Komplikasyonları Nelerdir?
Orf hastalığının komplikasyonları nadir olmakla beraber zaman zaman karşılaşılabilir. Bunlar aşağıda belirtilmiştir;
- İkincil bakteriyel enfeksiyon
- Lenfanjit (Lenf damarı iltihabı)
- Skarlaşma (Yara izi oluşumu)
- Eritema Multiforme
- İmmünobüllöz Hastalık
Orf Hastalığından Korunma Yolları Nelerdir?
Pratik ve basit olan iki önlem ile hastalığı oluşturan virüsün bulaşması engellenebilir. Hastalığı taşıyan keçi ve koyun gibi hayvanlarla temasta olan kişiler geçirgen olmayan kauçuk veya ameliyat eldiveni gibi lateks eldiven kullanmalı ve temas sonrası ellerini su ve sabunla iyice yıkamalıdırlar.
Orf Hastalığının Tanısı Nasıl Konulur?
Tanı yaklaşımı hastanın öyküsünün alınması ile başlar. Kişinin hayvancılıkla ilgisi, kurban kesimi ya da hayvanlarla temas gibi orf hastalığının gelişimine zemin hazırlayabilecek durumlar sorgulanır. Fizik muayenede yaranın özellikleri incelenir ve lezyonun gelişim öyküsü sorgulanır. Gerek görülürse yara dokusundan alınan örneğin mikroskop altında incelenmesi ile tanı konabilir. Kesin tanı için PCR (Polimeraz Zincir Reaksiyonu) adı verilen yöntem kullanılır.
Orf Hastalığının Tedavisi Nasıldır?
Genellikle spesifik bir tedavi gerektirmeden kendi kendine ortalama 1,5 ayda iyileşir. Çoğu vakada el ve kolun dinlendirilmesi ve yara üzerine antiseptik solüsyon uygulanması yeterlidir. Ayrıca yaranın kapalı tutulması uygun olur. Hekim gerekli gördüğü hastalarda topikal (dıştan uygulanan) antiviral kremler kullanabilir.
Bağışıklık sistemi zayıf olan ve ikincil enfeksiyon gelişen kişilerde uygun görülen süre ve dozda sistemik antibiyotik verilebilir.
Özellikle profesyonel olarak hayvancılıkla ilgisi olan kişilerin ve Kurban Bayramlarında kurban kesimi ile ilgilenenlerin dikkate almaları gereken bir deri hastalığı olan Orf Hastalığı çoğu vakada büyük bir problem oluşturmadan kendiliğinden iyileşebilir. Ancak bağışıklığı yetersiz olan ya da komplikasyon oluşmuş kişilerde özenle tedavi edilmesi gereken önemli bazı durumlar ortaya çıkarabilir. Bununla birlikte bu tür vakalarda dahi dermatoloji uzmanı tarafından düzenli takibe alınan hastalar şifaya kavuşabilmektedirler.
