Halk arasında kurdeşen adıyla bilinen ürtiker bir dermatoloji hekiminin sıklıkla karşılaştığı deri hastalıklarından biridir. Hem genetik olarak alerjiye yatkın bünyeli kişilerde hem de sağlıklı görünen kişilerde ortaya çıkabilir. Hastanın geçmişi sorgulandığında kendisine ya da aile bireylerine ait alerji hikayesi olabilir de olmayabilir de.
Bazı kişilerde çok hafif ve sınırlı bölgelerdeki belirtilerle başladığından hastalık önemsenmeyerek hekime görünmekte gecikilebilir. Bazılarında ise aniden başlayan ve bir çok deri bölgesine yayılan belirtiler hayati neticelere de yol açabildiğinden hastayı panikletir. Bir an önce hasta hekime ulaşma ihtiyacı duyar. Ürtiker, Türkçede iyi bilinen ‘Kurdeşen dökmek’ deyimi ile meşhur bir hastalık olup bazı film senaryolarına bile konu olmuştur.
Ürtiker Nedir?
Ürtiker, insan vücudunun fiziksel, kimyasal, mikrobik, bünyesel ve psikolojik sebeplerin etkisiyle ortaya çıkan bir cevap şekli olup kaşıntılı, belirgin sınırlı ve kızarık olan kabarıklıklardır. En sık görülen şekiller ısırgan otuna temas edildiğinde deride görülen belirtilere benzediğinden adını ısırgan otunun Latince ismi olan ‘Urtica’dan almaktadır.
Ürtiker zamana göre 2 şekilde sınıflandırılır;
- Belirtilerin başlamasından itibaren 6 haftadan daha az süre geçmişse ‘akut ürtiker’
- Belirtilerin başlamasından itibaren 6 haftadan daha uzun süre geçmişse ‘kronik ürtiker’ diye isimlendirilir.
Ürtiker Hangi Yaş ve Cinste Görülür?
Ürtiker ve Anjioödem tüm yaş gruplarında ve her iki cinste de görülebilir. Ancak kronik ürtiker kadınlarda daha sıktır. Akut ürtiker ise çocuk ve genç yaşlarda daha sıktır ve her iki cinste eşit görülür
Anjioödem (Anjionörotik Ödem=Qincke Ödemi=Dev Ürtiker) Nedir ?
Ürtikerde görülen deri tepkisinin derin deri altı dokulara yerleşerek daha geniş boyutlarda ve genellikle kaşıntısız seyreden şeklidir. Belirtiler daha uzun süre devam etme eğiliminde olup dile ve gırtlağa yerleştiğinde nefes almayı zorlaştırarak hayati tehlikeye sebep olabilir. Diğer yandan ‘ürtiker’ ve ‘anjioödem’ hastalıktan çok bir belirtidir ve arka planda yatan bir çok probleme işaret edebilir.
Ürtiker Ne Sıklıkla Görülür?
Genel kanı toplumun %15-20’sinin yaşamları boyunca en az bir kez ürtiker atağı geçirdiği şeklindedir. Bu kişilerin sadece küçük bir kısmı dermatoloğa başvurur. Bunun sebebi bazen belirtilerin hafif ve kendiliğinden geçen ama zaman içinde tekrarlayabilen tarzda ve hastayı çok da rahatsız etmeyen şekilde kendini göstermesi olabilir. Ancak ihmaller tedavinin gecikmesine, belirtilerin daha da şiddetlenmesine yol açarak moral bozucu olabilir.
Farklı Ürtiker Türleri ve Belirtileri Nasıl Ortaya Çıkar?
Ürtiker, bir çok farklı mekanizmalarla vücuttaki alerji ile ilgili hücrelerden açığa çıkan kimyasalların etkisiyle oluşur. Farklı görünümlerdeki ürtikerler, açığa çıkan bu kimyasalların içeriği, miktarı ve salgılanma süresine bağlı olarak değişmektedir.
Ürtiker ve Anjioödemde Salgılanan Kimyasalların Etkileri Nelerdir?
Ürtiker ve anjioödemde açığa çıkan bu kimyasallar farklı doku ve organlarda çok sayıda belirtilere sebep olur. Bunlar ürtiker belirtileri ile beraber başka belirtileri de içeren zengin ve çok farklı klinik tablolara yol açar. Sözü edilen belirtiler aşağıdakilerdir;
- Deride kaşıntı, kızarma, kabarma (ısırgan dalaması benzeri görüntü)
- Nefes darlığı ve ses kısıklığı
- Bulantı, kusma, ishal
- Tansiyon düşmesi
- Deride yanma, batma, karıncalanma hissi
- Baş ağrısı
- Eklem ağrısı
- Göğüs ağrısı
- Kalp ritminde değişme
Ürtiker ve Anjioödemin Sebepleri Nelerdir?
Çok sayıda tetikleyici unsur ürtiker belirtilerini ortaya çıkarabilir. Bazı hastalarda tek bir sebep hastalığa yol açabilirken özellikle kronik ve tekrarlayıcı ürtikerlerde birçok sebep bir arada bulunabilir. Bu sebeplerin en önemlileri aşağıda belirtilmiştir;
- İlaçlar
- Gıdalar
- Gıda katkı maddeleri
- Bölgesel enfeksiyonlar (virüs, bakteri, mantar hastalıkları)
- Bağırsak parazitleri (kıl kurdu, şerit, solucan vb.)
- Solunum yoluyla giren etkenler;
- Sigara
- Kirli hava
- Polenler
- Ev akarları
- Hayvan epitel ve tüyleri
- Parfüm, deodorant vb.
- Psikolojik faktörler;
- Kronik stres
- Anksiyete
- Kaygı
- Korku
- Depresyon vb.
- Dıştan değen alerjenler;
- Kozmetikler
- Sabunlar
- Şampuanlar
- Makine yağları
- Bitkiler vd.
- Haşere sokmaları ve böcek ısırıkları
- Fiziksel sebepler;
- Kaşıma-sürtünme
- Terleme
- Egzersiz
- Su
- Sıcak
- Soğuk
- Güneş
- Basınç
- Dahili sebepler;
- Anemiler
- Kronik kabızlık
- Troid bezi hastalıkları
- Adet bozuklukları
- Kronik bağırsak hastalıkları
- Bağ dokusu hastalıkları
- Üremi vd.
Ürtiker ve Anjioödemin Belirtileri Nelerdir?
Bir ürtiker kabarıklığı (papülü) başlangıçta kırmızı, sonra ortası solan, deriden kabarık, üzeri düz görünümlü olup asfalt yola yapılmış yamaya benzer. Deri gerildiğinde daha belirginleşir. Kenarları belirgin ya da keskin olan lezyonların boy ve şekilleri değişiklikler gösterir. Büyüklükleri toplu iğne başından çok büyük plaklara kadar değişebilir. Bazen sıra dışı, farklı kombine şekiller gösterebilir. Plağın kenarı çevreye doğru genişler ve saatler içerisinde santimetrelerce ilerleme gösterir.
Ürtiker belirtileri vücudun herhangi bir bölgesine yerleşebilirse de en çok gövdeye yerleşirler. Deri altı dokuya yayılabilir ya da buradan başlayabilir. Ürtikerin bu deri altında derinleşmiş şekline anjioödem denir. Anjioödem’e en çok göz çevresi, dudaklar, el içi ayak tabanı ve genital bölgede rastlanır. Ancak vücudun herhangi bir yerinde de görülebilir.
Kaşıntı hemen her zaman vardır. Nadiren bulunmayabilir. Belirtiler küçük ve yüzeysel olduğunda şiddetli, derin olduğunda çok azdır. Göz kapakları gibi gevşek deride şikayet pek olmazken, avuç ve tabanlar gibi kalın ve gergin bölgelerde aşırı bir kaşıntı, yanma hatta ağrı söz konusudur.
Ürtiker belirtileri 3-4 saat içinde sönmesine karşın büyük deri altı belirtileri 3-4 gün sürebilir. Fiziksel sebeplerle oluşan ürtikerlerde süre sıklıkla 0,5-1 saat arasındadır.
Ürtiker belirtileri gerilerken ortasından solmaya başlar, yassılaşır ve daha geniş fakat daha soluk kırmızı bir renk alır. Kaybolduğunda deri tümüyle normaldir. Ancak bazı vakalarda iz kalabilir. Akut ataklar birkaç saat ya da gün sürebilir ve çok şiddetli olabilir. Kronik vakalar haftalar, aylar hatta yıllarca devam edebilir. Yeni lezyonlar her gün ya da düzensiz aralıklarla çıkmaya devam eder ve periyodik alevlenmeler olabilir.
Ürtikerin özelikle derin tipleri deri dışında mukozalara da yerleşir. Örneğin; dil, yumuşak damak, yutak ve nadiren gırtlak etkilenebilir. Karın ağrısı, kusma atakları ve ishal bu mukozalardaki etkileşimle açıklanmaktadır.
Ürtikerde nadir de olsa nörolojik (sinir sistemiyle ilgili) ya da kardiyak (kalple ilgili) belirtiler oluşabilir.
Ürtiker ve Anjioödem Tedavisi Nasıldır?
En önemli husus ürtikeri ortaya çıkaran sebep ya da sebeplerin tespit edilip ortadan kaldırılmasıdır. Ancak her zaman başarılamaz. Bunun mümkün olabilmesi için sabırlı ve uzun süreli takip gerekebilir. Öncelikle ayrıntılı bir anamnez (hasta öyküsü) alınmalı ve detaylı dermatolojik muayene yapılmalıdır. Bu verilere dayanılarak gerekli görülen hastalarda uygun laboratuvar incelemeleri de yapılabilir. Dermatoloji uzmanı tarafından tespit edilen tetikleyici unsurların ortadan kaldırılmasının yanı sıra hastanın klinik tipi, yaşı ve geçmişi göz önünde bulundurularak uygulanacak sistemik ilaç tedavilerinin eşliğinde hasta takibe alınır. Bu eliminasyon ve şifa süreci bazen kısa sürede mümkün olurken bazen uzun süreli ve sabırlı bir takip gerektirebilir. Bu sabrı gösteren hastalarda iyileşme gerçekleşebilir.
