Dolama sık rastlanan mikrobik deri hastalıklarından biridir. Hayati bir tehlike oluşturmaz ancak bazen uykuyu bozacak derecede şiddetli olabilecek ağrıya ve parmak fonksiyonlarında gerilemeye yol açması ile günlük yaşantıyı olumsuz etkiler. Özellikle uzun seyirli olanlar hem tırnakta renk ve şekil bozukluğu yapar hem de tırnak etrafında şişliğe yol açarak kişilerin psikolojisini bozabilir. Bu açıdan önemli tırnak hastalıklarından biridir.
Dolama (Panaris) Nedir?
Dolama hastalığı son parmak boğumlarında bakterilerin üremesiyle oluşan iltihabi bir hastalıktır. Hastalığa genellikle staphylococcus aureus cinsi bakteriler sebep olmakla birlikte nadiren mantarlar ve virüsler ile de oluşabilir. İltihap deriden başlayıp tırnağın dibine, yan kısımlarına ve daha da ilerlerse tırnak yatağına yani tırnağın altındaki yumuşak dokuya yayılabilir.
Dolama bulaşıcı bir hastalık mıdır?
Hastalığı oluşturan bakteriler, mantarlar ve virüslerin her biri oldukça bulaşıcı mikroplardır. Özellikle dolamaya sıklıkla yol açan ve cerahat oluşturan Stafilokok cinsi bakteriler apsenin patlamasıyla direkt veya dolaylı temasla bulaşabilir.
Yine Herpeks Simpleks 1 ve 2 virüsünün oluşturduğu Herpetik Dolamada ortaya çıkan içi su dolu kabarcıkların (vezikül) patlaması ve içinden çıkan suyun başka kişilerin derisine temasıyla hastalık bulaşabilir.
Mantarların bulaşması için daha uzun süreli ve sıkı temas gereklidir. Nemli ortamlar bulaşıcılığı arttırır.
Dolama Nerelerden Bulaşır?
Hastalığı oluşturan mikroplar tabiatta yaygın olarak bulunur. Topraktan, insandan, hayvanlardan ve sulardan direkt ya da ortak eşya kullanımıyla bulaşabilir. Dolamayı oluşturan mikroplar en sık aşağıda belirtilen ortamlardan bulaşır;
- Havuz, kaplıca, sauna ve hamamlardan
- Umumi tuvaletlerden
- Manikür, pedikür aletlerinden
- Hasta kişilerle direkt deri temasıyla
- Hastaların havlusu ve tıraş malzemeleri gibi ortak eşya kullanımıyla
- Hayvanlarla yakın temasla
- Sürekli toprakla çalışanlarda topraktan
- Balıkçılıkla uğraşanlarda sulardan
Dolama Neden Olur?
Hastalığın oluşması için ya derinin bütünlüğünün bozulmuş olması ya da bağışıklığın zayıflamış olması gerekir. Hastalığı oluşturan bakteri, mantar ve virüslerin deri ve tırnak dibinde yerleşmesini ve üremesini kolaylaştıran sebepler şunlardır;
- Manikür ve pedikür yaptırmak
- Tırnak ve çevresini sürekli çarpma, vurma, emme, yeme gibi travmalara maruz bırakmak
- Kimyasallara maruz kalınan mesleklerde çalışmak
- Sürekli olarak toprak ve inşaat malzemeleri gibi tahriş edici maddelere maruz kalmak
- Aşırı suya maruz kalarak derinin şişmesi sebebiyle
Dolama Belirtileri Nelerdir?
Hastaların yaşam kalitesini oldukça düşürebilen dolama en sık el baş parmağına, işaret parmağına, orta parmağa ve ayak baş parmağına yerleşir. Parmakta hassasiyet, kaşıntı, zonklama tarzında ağrı, kızarıklık, şişlik en sık görülen belirtilerdir. Tırnağın şekli ve rengi değişebilir. Tırnak yatağından ayrılabilir. Enfeksiyon yayılırsa titreme, terleme, kas ve kemik hassasiyeti, halsizlik görülebilir.
Dolama Çeşitleri Nelerdir?
Akut, kronik ve herpetik olmak üzere 3 çeşidi bulunur. Tedavileri dolamanın türüne göre farklı olacağından bunların ayırt edilmesi önemlidir;
Akut Dolama Nedir?
Halk arasında dolama denince akla en çok gelen stafilokok cinsi bakterilerin oluşturduğu dolama tipidir. Nadiren Streptekok ve Pseudomonas cinsi bakteriler, mantarlar ve virüsler de sebep olabilir.
Aniden oluşması ve şiddetli ağrı tipik özelliğidir. Parmak ucu şişer. Genellikle tek bir parmakta görülen akut dolama ağrı, şişlik ve gerginlik hissiyle başlar. Tedavi edilmezse apse oluşur. Ağrı cerahat boşalana veya iltihap ilaçlarla kontrol altına alınana kadar devam eder. Erken dönemde tedavi başlanırsa ilaçla kontrol altına alınabilir. Apse oluşumu varsa cerrahi müdahaleyle içinin boşaltılması gerekir.
Kronik Dolama (Perioniksis) Nedir?
En sık rastlanan tırnak hastalığıdır. Özellikle ellerde ve elleri sürekli suya maruz kalan kişilerde görülür. Ev kadını, balıkçı, aşçı, barmen, garson gibi mesleklerde sık görülür. Hastalar çoğunlukla 30-60 yaş arasındadır. Bağışıklığı zayıflamış kişiler, diyabetikler ve parmaklarını emen çocuklarda da sık görülür.
Su ile elin şişmesi, manikür ve diğer travmalarla tırnakla deri arasında açıklık ve boşluk ortaya çıkar. Buraya özellikle Candida Albicans cinsi mantarlar dolar. Oluşan kronik mantar enfeksiyonuna zaman zaman bakteriler de eklenir. Bakterilerin oluşturduğu akut iltihaplanma atakları ile ağrı ve şişlik şikayetleri oluşur.
Kronik dolama genellikle iki yada daha fazla parmakta görülür. Tırnak etrafındaki doku şiş, kızarık ve gergindir. Tedavi edilmezse zamanla tırnakların rengi ve şekli bozulur, tırnak kalınlaşır ve rengi koyulaşır. Apse oluşumu akut dolamaya göre daha nadir görülür.
Herpetik Dolama Nedir?
Dudak uçuğuna ve genital uçuğa yol açan Herpes Simpleks virüsü tip 1 ve 2’nin sebep olduğu dolama çeşididir. Genellikle çocukluk çağında görülür.
Klinik belirtiler bakteriyel enfeksiyona benzer ancak irin oluşumu görülmez. El parmaklarına daha sık yerleşir. Parmak uçlarında ağrı, kaşıntı ve pürüzlü cilt görünümü vardır. İlerleyince kızarıklık ve şişlik artar.
Bulaşıcılığı çok yüksek olduğundan herpetik dolama hastaları deri temasından kaçınmalıdır.
Dolama tedavi edilmezse ne olur?
Dolama zamanında ve doğru tedavisi yapılmadığında daha ciddi sorunların ortaya çıkmasına da yol açabilir. Akut dolama tedavi edilmediğinde zamanla kronikleşir ve tedavisi çok daha zor bir hal alır.
Bazı hastalarda bakteriler parmak uçlarından parmaklara ve ellere yayılabilir. Bu durum da Sellülit denilen ciddi bir enfeksiyona ve tendon (kas kirişi) iltihaplanmalarına yol açabilir. Kronik seyreden ve tedavisi aylarca sürebilen dolamada tırnak şekil bozuklukları (distrofi) oluşabilir.
Dolama Kimlerde Daha Sık Görülür?
Hastalık çoğunlukla deriyi dışardan etkileyen hazırlayıcı sebeplerle oluşur. Bu hazırlayıcılar ya uzun süreli su ve kimyasallara maruz kalma ile deri bütünlüğünün bozulması ya da mekanik travmalardır. Risk grupları aşağıda belirtilmiştir;
- Tırnak etlerini yiyenler
- Parmak emme alışkanlığı olanlar
- Manikür ve pedikür yaptıranlar
- Parmak ve tırnağı etkileyen travma yaşayanlar
- Takma tırnak kullananlar
- Elleri uzun süre alçıda kalanlar
- İnşaat işçileri
- Çiftçiler
- Balıkçılar
- Aşçılar
- Barmenler
- Garsonlar
- Ev hanımları
- El ile devamlı bulaşık ve çamaşır yıkayanlar
- Temizlik işçileri
- Kimyasallar ile sürekli temas edenler
- Sağlık personelleri
- Çocuklar ve ergenler
Dolama oluşumunda dış faktörlere göre daha az oranda dikkate alınmakla beraber sistemik hazırlayıcı sebepler de önemlidir. Bu sebepler bağışıklığı zayıflatarak mikropların kolayca üremesine yol açarlar. Önde gelenler aşağıda belirtilmiştir;
- Diyabet hastaları
- Bağışıklığı zayıflatan hastalığı olanlar
- Uzun süre bağışıklığı baskılayan ilaç kullanan kişiler
- Sigara kullanımı
- Yanlış ve dengesiz beslenme
- Yetersiz ve düzensiz uyku
- Sürekli aşırı strese maruz kalmak
Dolama Tedavisi Nasıldır?
Hekime ulaşılamayan durumlarda akut dolamada erken dönemde iltihap ilerlemeden soğuk tatbikinden fayda sağlanabilir. Kızarıklık ve şişlik ilerlediğinde ise apse oluşumu başladığından bunu kolaylaştırmak için ılık pansuman fayda sağlayabilir. Ancak mümkün olduğunca erken dönemde tedavi başlanması en doğru olanıdır. Böylece hızlı tedavi mümkün olur ve komplikasyon oluşması engellenir.
Hasta hekime gidene kadar elini mümkün olduğunca az hareket ettirmeli ve kalp seviyesinin üzerinde dinlendirmelidir. Bu arada mümkün olduğunca çarpma, vurma ve her türlü travmadan da korumaya çalışmalıdır.
Dermatoloji hekimi hastanın muayenesini yaparak öncelikle hastalığın bakteri, mantar ya da virüs kaynaklı sebeplerden hangisine ait olduğunun tespitini yapar. Çünkü sebeplere göre tedavi şekli değişecektir. Hekim gerekli gördüğü hastalarda mantar ya da bakterinin tespiti amacıyla deri ve tırnaktan materyal alarak mikroskobik inceleme yapar.
Dermatoloji hekimi dolamanın türüne göre uygun ilaç tedavisini uygular. İlerleyen apse durumu oluşmuş ise lokal anestezi yardımıyla cerahati boşaltır. Hasta tedavi süresince kan akımını hafifletmek ve iltihabı geriletmek amacıyla elini kalp seviyesinin üzerinde tutar. Böylece şişlik ve ağrı azalır.
Diğer yandan sigara ve alkol tüketiminin bırakılması, doğru beslenme ve düzenli uyku da hastalığın iyileşmesini hızlandırır.
Dolama Tedavi Süresi Ne Kadardır?
Hastalığı oluşturan mikrobun cinsine ve hastanın bağışıklık gücüne göre tedavi süresi değişir. Bakterilerin ve Herpes Simpleks Tip 1 ve 2 virüsünün oluşturduğu Akut Dolamada tedavi için genellikle 1-2 hafta yeterlidir.
Mesleki olarak sürekli kimyasal irritanlara ve aşırı suya maruz kalan kişilerde görülen Kronik Dolamada ve mantarların oluşturduğu dolamada tedavi süreci bazen 6 ayı bile bulabilen uzun süreler gerektirebilir.
Hekimin tavsiye ettiği ilaçların kullanımının yanı sıra hastanın günlük yaşam tutumları da tedavi sürecini etkileyen çok önemli bir faktördür.
Dolama Tedavisi Sonrası İz Kalır mı?
Erken müdahale edilen dolamalarda genellikle iz kalmaz. Şiddetli seyreden bakteriyel dolamada ciddi boyutlarda apse (içi irin dolu şişlik) oluşumu görülebilir ve yerinde deri iyileşme izi (nedbe dokusu) kalır. Kronik dolamada mikropların tırnak köküne yerleştiği durumlarda tırnaklarda şekil bozukluğu meydana gelebilir.
Dolama İyileştikten Sonra Tekrar Eder mi?
Dolamayı oluşturan bakteri, mantar ve virüslere karşı bağışıklık oluşması söz konusu değildir. Bu yüzden hastalığı kolaylaştıran faktörlerin tekrar oluşması durumunda dolama tekrar edebilir.
Dolama her ne kadar hayatı tehdit eden bir hastalık olmasa da sık rastlanan ve insanların dış görünümünü ve parmak fonksiyonlarını etkileyen önemli bir deri ve tırnak problemidir. Bu yüzden dolama oluşumunu engellemek için derinin bütün mikrobik hastalıklarında olduğu gibi deri bütünlüğünü bozan sebeplerden ve bağışıklık sistemini zayıflatan yaşam tarzından kaçınılmalıdır. Böylece vücut mikroplara karşı mücadelesinde direncini koruyabilecektir.
