Atopik dermatit en sık görülen egzama türlerinden biridir. Genetik olarak alerjiye yatkın bünyelerde oluşur. En önemli belirtileri kaşıntı ve egzama yaralarıdır. Genellikle bebek ve çocuklarda görülür. Genç ve erişkinlerde de görülebilir.
Erken dönemde tedavi edilmezse bütünlüğü bozulmuş olan deriden mikroplar girerek ikincil enfeksiyon oluşumuna neden olabilir. Bu durum tedaviyi zorlaştırır ve uzatır. Ancak atopik dermatit hastaya uygun bir yaklaşımla kontrol edilebilen ve tedavi edilebilen bir deri hastalığıdır.
Atopik Dermait Nedir?
Atopik dermatit ciltte kuruluk, kaşıntı ve iltihaplanmaya neden olan kronik bir deri hastalığıdır. Genetik olarak alerjiye yatkın (atopik) bünyelerde gelişir.
Atopi kelimesi genetik olarak alerjiye yatkınlığı ifade eder. Deri ve mukozalar çevresel alerjenlere karşı aşırı duyarlılık gösterir. Temelinde bazı bağışıklık sistemi yetersizlikleri ve biyokimyasal bozukluklar mevcuttur.
Atopik egzamalı hastalarda deri kuruluğu çok sık rastlanan bir deri belirtisidir. Deri kuruluğu kış aylarında artma eğilimindedir.
Atopik Dermatit Neden Olur?
Genetik olarak alerjiye yatkın olan bünyelerde birçok çevresel faktörlerin de tetiklemesiyle ciltte atopik dermatit oluşur. Aşağıda belirtilen sebepler atopik dermatit gelişimini tetikleyebilir;
Genetik Yatkınlık: Atopik dermatit genetik yatkınlık zemininde ortaya çıkabilen bir hastalıktır. Çoğu vakada anne ve babanın her ikisinde ya da birinde alerjik rinit, astım veya egzama problemlerinden en az biri genellikle mevcuttur.
Çevresel faktörler: Atopik dermatit belirtilerini tetikleyebilen birçok çevresel faktör mevcuttur. Bunlar aşağıda belirtilmiştir;
- Çok sıcak ve soğuk hava
- Aşırı rüzgâra maruz kalma
- Aşırı terleme
- Çok sıcak suyla banyo yapma
- Kuru hava
- Çamur, kum, toz veya duman gibi çevresel tahriş ediciler
- Sabun, şampuan, deterjan gibi kimyasallarla temas
- Mekanik tahriş
- Korku, kaygı, kıskançlık gibi duygusal bozukluklar
- Parfüm ve kozmetikler
- Polen
- Küf
- Sigara dumanına maruz kalmak (aktif ya da pasif sigara içimi)
- Ev tozu akarları
- Hazır ve katkılı gıdalar
- Laktozlu yiyecekler
- Spesifik gıda alerjisi
- Bağışıklık baskılayıcı ilaçlar
- Bazı aşılar
- Uzun süreli antibiyotik kullanımı
- Bazı bitkilerle temas
- Sentetik giysiler
- Sıkan giysiler
- Yünlü iç çamaşırları
- Kedi, köpek vb. hayvan tüyleri
- Derinin mikrobik hastalıkları
Bağışıklık Sistemi: Bağışıklık sistemi vücuda dışarıdan alınan yabancı maddelere yani alerjenlere aşırı tepki verebilir. Atopik dermatit olan kişiler dışarıdan alerjen bir maddeyle temas ettiğinde farklı tepkiler verebilir. Deride şiddetli kaşıntı, iltihaplanma, döküntü gibi belirtiler oluşabilir.
Atopik Dermatit Belirtileri Nelerdir?
Atopik egzamada genel olarak aşağıdaki belirtiler en sık görülenlerdir;
- Kuru deri
- Şiddetli ve tekrarlayan kaşıntı
- Avuç içi kaşıntısı
- Egzama plakları
- Kızarıklık ve hassasiyet
- Kepeklenme
- Dirsek önünde egzama plağı
- Diz arkasında egzama plağı
- Deride kalınlaşma (likenifikasyon)
- Yüzde solukluk
- Avuç içi, ayak tabanında çizgilerin çok yoğun oluşu
- Düşük saç çizgisi
- Parlak tırnaklar
- Dudak kenarında çatlaklar
- Boyunda katlanmalar
- Deri renk değişiklikleri
- Gözaltı çizgisi
- Nikel duyarlılığı
- Deride soluk lekeler
- Meme başında egzama plağı
- İktiyozis
- İkincil gelişen enfeksiyonlara bağlı iltihabi akıntı, ağrı, deride sıcaklık artışı
Atopik dermatitin cilt bulguları genellikle ataklar halinde ortaya çıkarken ataklar arası dönemde iyileşmeler görülür. Belirtilerin vücuttaki dağılımı ve şiddeti yaşa bağlı farklılık gösterebilir.
Atopik dermatit bebeklik, çocukluk ve erişkinlik dönemi tarzında kendini gösterebilir;
Bebeklik Dönemi
Bu dönemde yüz, başlıca tutulan alandır. Genellikle 2-6 aylık bebeklerde başlar. Kırmızı ve kepekli inflamasyon vardır. Yüz dışında saçlı deri, boyun ve çocuk bezi ile temaslı yerlerde de olabilir.
Diş çıkarma, solunum yolu enfeksiyonları ve psikolojik faktörlere bağlı şiddetlenebilir. Üzerine mikroplar ilave olursa sulantılı, cerahatli ve kabuklu yaralar oluşabilir.
Çocukluk Dönemi
Bebeklik atopik egzaması hiç düzelmeden bu döneme geçebildiği gibi iyileşmesinden yıllar sonra da bu dönem başlayabilir. Belirtiler genellikle kol ve bacakların dış yüzünde görülür. Çoğunlukla kaşıntılı, kuru, kronik iltihabi plaklar halindedir.
Bazen deride renk değişimi ve kalınlaşma olmadan sadece kaşıntı ile de seyredebilir. Daha az vakada içi su dolu kabarcıklar (vezikülasyon) görülebilir. Bunlar daha çok ellerde oluşur.
Atopik dermatitin çocukluk dönemine ait belirtileri 10-12 yaşından önce herhangi bir zamanda kaybolabilir. Ya da devam ederek buluğ ve erişkin tipine döner.
Buluğ ve Erişkin Dönemi
Özellikle dirsek önü ve diz arkası çukurlara yerleşmiş, birbirleri ile birleşerek deriyi kalınlaştıran alanlar yapma eğiliminde olan kabarcıklar bu dönemin karakteristik belirtileridir. İleri derecede kaşıntı vardır. Lezyonlar keskin kenarlı değildir. Renkleri pembe-kırmızı veya gri-kahverengi arasında değişir. Sonradan mikrop ilave olursa sulantı, sızıntı ve kabuklanma oluşabilir.
Diğer tutulum bölgeleri boyun, göz kapakları, alın, saçlı deri, göğüs, bilekler, parmak sırtları ve ayaklardır. Kronik ve şiddetli olgularda bölgesel lenf bezi şişlikleri bulunabilir.
Hastalığın şiddetinde mevsimsel bir dalgalanma söz konusudur. Yaz aylarında düzelme, kış aylarında kötüleşme eğilimi gözlenir. Yaz aylarında aşırı sıcak olursa da alevlenmeler olabilir.
Diğer Belirtiler
Atopik dermatitli bazı hastalarda görülebilen belirtiler aşağıda belirtilmiştir;
- Beyaz Dermagrofizim: Normalde deri künt bir cisimle sertçe çizildiğinde kızarıklık oluşur. Buna Dermografiizm denir. Atopik kişilerde kırmızı yerine beyaz dermografizm gelişebilir. Ancak bu durum her atopik dermatitlide görülmez.
- Yüzde Solukluk: Yüzde solukluk atopik egzamanın karakteristik bir özelliği olarak kabul edilir.
- Gözaltı bölgesinde çizgi: Her iki gözün alt kapaklarının sınırının hemen altındaki bir kırışıklık atopinin belirtilerindendir. Tek veya çift katlantı olabilir.
- Hertoghe Belirtisi: Kaşların dış kısmında seyrelme ya da tam dökülmedir.
- Göz Çevresinde Koyulaşma: Göz çevresinin özellikle alt yarısında kahverengi grimsi veya mavimsi renk değişikliği olmasıdır. Bazen hafif bir ödem de eşlik eder.
- El içi (Avuç) ve Ayak Tabanlarının Aşırı Çizgilenmesi: Bu belirti daha çok avuçta aşırı çizgilenme şeklinde karşımıza çıkar. Tabanlarda aşırı çizgilenmeye daha az rastlanır.
Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Sağlıklı bireylerde cilt bariyeri mikrop ve alerjenlerin cilde girmesini engelleyen bir yapıya sahiptir. Atopik dermatit olan kişilerin cilt bariyeri zayıf olduğundan alerjenlerin cilde nüfuz etmesi durumunda ciltte reaksiyonlara neden olabilir.
Ciltte oluşan açıklıklardan her türlü mantar, virüs, bakteri ve parazit gibi mikroorganizmaların girişi ve çoğalması kolaylaşır. Bu mikropların girişi ile oluşabilen en önemlileri deri hastalıkları aşağıda belirtilmiştir;
- İmpetigo
- Kıl Kökü İltihabı (Folikülit)
- Çıban (Fronkül)
- Şirpençe (Karbonkül)
- Yılancık Hastalığı (Erizipel)
- Lenfanjit
- Siğil (Verruca Vulgaris)
- Uçuk (Herpeks Simpleks)
- Molluskum Kontagiozum
- Uyuz
- Bitlenme
Bu hastalıklardan herhangi biri oluşmuş ise öncelikle mikrobik hastalık tedavi edilmeli sonra egzama tedavisine başlanmalıdır
Bebeklerde Atopik Dermatit İçin Annelere Tavsiyeler
Bebeğinde atopik dermatit olan emziren anneler için en önemli maddeler beslenme, psikoloji ve sigara içimidir. Annedeki öfke, korku, kaygı, depresyon gibi olumsuz duygu durumları bebeği de olumsuz etkiler ve egzamasını azdırır. Diğer yandan annenin sigara içmesi ya da hazır ve katkılı gıdalar ile beslenmesi bebekteki atopik dermatiti şiddetlendirecektir. Bu yüzden anne asla sigara içmemeli ve doğal gıdalarla beslenmelidir.
Tanı Nasıl Konur?
Atopik dermatit tanısı için genellikle klinik muayene yeterlidir. Nadiren hekim gerekli görürse bazı kan testleri isteyebilir. Yine nadiren bazı alerji testleri yapılabilir.
Atopik Dermatit Tedavisi Nasıldır?
Atopik dermatitli hastaların tedavisi planlanırken bir yandan hastalığı tetikleyici faktörler ortadan kaldırmaya çalışılır, diğer yandan medikal tedavi ile belirtilerin giderilmesi sağlanır.
Medikal Tedavi
Hastaların genellikle nemlendirilmeye ihtiyaç gösteren kuru derileri vardır. Bu yüzden ihtiyaca göre gereken nemlendirmeyi yapmak ve iltihabi durumun şiddetine ve aşamasına göre uygulanması gereken dış tedavi ve sistemik ilaçlardan oluşur.
Dıştan Uygulanan (Topikal) İlaçlar:
- Kortikosteroidler
- Antibiyotikler
- Bağışıklık düzenleyiciler
- Nemlendiriciler
- Özel sabun ve şampuanlar
- Güneş koruyucuları
Ağız Ya da Enjeksiyon Yoluyla Uygulanan (Sistemik) Tedaviler:
- Kortikosteroidler
- Antibiyotikler
- Bağışıklık düzenleyiciler
- Antihistaminikler
Ultraviyole (Işın) Tedavisi
Tedaviye dirençli, yaygınlaşmış ve ileri dereceli atopik dermatitli hastalarda uygulanabilir. Güneş ışınlarının ultraviyole spektrumlarını içerir.
Psikolojik Destek
Psikolojik olarak ileride derecede problemleri olan hastalar için gerek görülürse psikiyatr ya da psikolog desteği alınabilir.
Hastalara tavsiyeler
Medikal tedavinin yanında tedavinin başarısında hastaların günlük yaşantısında dikkat etmesi gereken hususlar mevcuttur. Bunlar aşağıda belirtilmiştir;
- Sıkan giysi giyilmemeli
- Sentetik ya da yünlü çamaşır giyilmemeli
- Normal sabun ve şampuanlar yerine özel sabun ve şampuanlar kullanılmalı
- Deterjan, parfüm vb. kimyasallardan uzak durulmalı
- Hazır ve katkılı gıdalar yenilmemeli
- Organik gıdalar ile dengeli beslenilmeli
- Yeterince su içilmeli
- Sigaradan uzak durulmalı
- Sigara içilen ortamlarda durulmamalı
- Aşırı sıcak, soğuk, rüzgâr ve güneşten korunulmalı
- Tozlu ortamlarda kalmamalı
- Kedi, köpek vb. hayvan tüyleri ile temas edilmemeli
- Emosyonel stresten uzak durulmalı
Netice olarak, bebeklik ve çocukluk döneminin en önemli kaşıntılı hastalıklarından biri atopik dermatittir. Daha az oranda genç erişkinlerde de karşımıza çıkabilir. Tedavide geç kalınır ve hastalık ilerlerse mikrobik hastalıklar da tabloya dahil olabilir. Tedavisi zorlaşır ve uzar. Bu yüzden atopik egzamalı hastalar için belirtiler başlar başlamaz bir dermatoloğa başvurulmalıdır. Atopik dermatit erkenden alınan tedbirler ve medikal tedavi sayesinde şifa ile sonuçlanan bir deri hastalığıdır.
